اهل بیت پیامبر

اهل‌بیت(ع)

اَهل‌‌بیت (عربی: أَهلُ البَيت) خاندان پیامبر اسلام(ص) که مراد از آنها در ادبیات و کتاب‌های شیعی، چهارده معصوم است. مصادیق دیگری هم برای اهل‌بیت بیان شده است؛ همچون اصحاب کِسا و همسران پیامبر(ص).

در منابع شیعه، فضایل، ویژگی‌ها و حقوقی برای اهل‌بیت(ع) نقل شده است. بنابر اعتقاد شیعه، اهل‌بیت دارای مقام عصمت هستند و از همه اصحاب پیامبر(ص) و بلکه همه مخلوقات خدا برترند، ولایت و رهبری جامعه اسلامی برعهده آن‌هاست و مسلمانان باید در همه آموزه‌های دینی، اهل‌بیت را مرجع خود بدانند و از آنها پیروی کنند.

همچنین براساس منابع شیعی، مودت اهل‌بیت(ع) بر مسلمانان واجب است و در روایات اساس و پایه اسلام معرفی شده است. آیه تطهیر و آیه مودت و احادیث ثَقَلَین، سفینه و اَمان از جمله آیات و احادیث مشهور در باب فضائل اهل‌بیت به شمار می‌روند.

اهل‌سنت، گرچه در مصادیق اهل‌بیت با شیعه اختلاف‌نظر دارند، بیشترشان اصحاب کساء را جزو مصادیق اهل‌بیت شمرده و فضایلی برای آنان نقل کرده‌اند؛ از جمله وجوب محبت و حرمت بغض و دشمنی به آنان، فضیلت و برتری اصحاب کساء، مرجعیت علمی و عصمت آنان.

مسلمانان کتاب‌های بسیاری درباره اهل‌بیت، به زبان‌های مختلف، همچون فارسی و عربی و اردو نگاشته‌اند. از آن جمله است مَوسوعة‌ُ سیرةِ اَهلِ البیت علیهم السلام اثر باقر شریف قرشی در چهل جلد، مَوسوعة‌ُ اَهلِ البیت علیهم الاسلام تألیف سید علی عاشور در بیست جلد و اَهلُ البیت علیهم السلام سِماتُهُم و حُقُوقُهم فی القرآنِ الکریم نوشته جعفر سبحانی. همچنین اشعار و آثار هنری متعددی درباره اهل‌بیت خلق کرده و مراکز علمی و فرهنگی متعددی به نام آنان نام گذاشته‌اند.

جایگاه و اهمیت

گفته شده همه مسلمانان از صدر اسلام تا به امروز به جز عده اندک ناصبی‌ها، به اهل‌بیت پیامبر ارادت و علاقه داشته‌اند و جایگاه والای آنها در علم و عمل را قبول دارند؛ اما در میان فرقه‌های اسلامی، شیعیان به پیروان اهل‌بیت شناخته و مشهور شده‌اند.۱ مکتب شیعه به جهت اعتقاد به اهل‌بیت و پیروی از آنان، مکتب اهل‌بیت(ع) نامیده می‌شود.۲ همچنین از مکتب فقهی شیعی، با عنوان مکتب فقهی اهل‌بیت یاد می‌شود.۳

حجیت و اعتبار سنت پیامبر (فعل و گفتار و تقریر) مورداتفاق شیعه و اهل‌سنت است و آنان سنت نبوی را یکی از منابع استنباط احکام شرعی می‌شمارند؛ اما شیعیان برخلاف اهل‌سنت و براساس آیات و احادیث نبوی، سنت اهل‌بیت (ائمه و حضرت زهرا) را نیز حجت و یکی از منابع و دلایل احکام شرعی شمرده‌اند.۴

شیعیان معتقدند اسلامی که در مکتب اهل‌بیت معرفی می‌شود، اسلام حقیقی و کامل و جامع است.۵

در منابع شیعه و اهل‌سنت، روایات فراوانی در باب فضایل و ویژگی‌ها و حقوق اهل‌بیت(ع) نقل شده است.۶ پیامبر اسلام(ص) بارها به اهل‌بیت و پاسداشت و احترام به آنها سفارش کرده است.۷

کتاب‌ها و مقالات فراوانی از سوی مسلمانان، خواه شیعه و خواه سنی، به زبان‌های مختلف همچون فارسی و عربی و اردو دربارهٔ اهل‌بیت(ع) نگاشته شده است.۸ مسلمانان به ویژه شیعیان همواره ارادت و علاقه خود به اهل‌بیت را از راه‌های گوناگون همچون سوگواری در ایام سوگواری آنها۹ و شادی و سرور در ایام شادی آنان۱۰ نشان داده‌اند. اشعار۱۱ و آثار هنری متعددی همچون خوشنویسی۱۲ نیز درباره اهل‌بیت خلق شده است.

از اشعار مشهور درباره اهل‌بیت، شعر فردوسی (منم بندهٔ اهل بیت نبی*ستایندهٔ خاک پای وصی)۱۳ و سعدی (سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی*عشق محمد بس است و آل محمد)۱۴ و شعر شافعی، از فقهای چهارگانه اهل‌سنت است: «یا أهلَ بیتِ رسولِ الله حُبُّکُم فَرضٌ مِنَ اللّه ِ فِی القُرآنِ أنزَلَهُ؛ ای خاندان رسول خدا، محبت شما، امری واجب از طرف خداوند است که در قرآن نازل کرده است.»۱۵

مسلمانان و به خصوص شیعیان، به نامگذاری فرزندان خود را به نام اهل‌بیت اهتمام خاصی داشته‌اند.۱۶ افزون بر این، مسلمانان به نام تک‌تک اهل‌بیت مراکز فراوانی نام‌گذاری کرده‌اند؛ دانشگاه‌ها مانند دانشگاه اهل‌بیت تهران ۱۷ یا دانشگاه آل‌البیت در کشور اردن، ۱۸ مؤسسات همچون مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، ۱۹ مساجد متعددی۲۰ نیز به نام اهل‌بیت نامگذاری شده است. در پرچم‌ها و کتیبه‌های مذهبی نیز از عنوان اهل‌بیت استفاده شده است.۲۱

مفهوم‌شناسی

به‌گفته علی ربانی گلپایگانی، مراد از اهل‌بیت در منابع شیعی، در صورتی که بدون قرینه به کار برده شود، گروهی از خویشاوندان پیامبر(ص) است که از مقام و منزلت ویژه‌ای برخوردارند و گفتار و رفتار آنان ملاک حق و راهنمای حقیقت است.۲۲

راغب اصفهانی گفته است اهل‌بیت به صورت مطلق (بدون قید) به خاندان پیامبر(ص) اطلاق می‌شود و آنها به این اصطلاح شناخته می‌شوند.۲۳ از نظر حسن مصطفوی، مفسر و محقق علوم قرآنی، و محمد محمدی ری‌شهری، حدیث‌پژوه، معنای حقیقی و جامع اهل، نزدیکی و پیوند افراد یا اشیا با کسی است که اهل او خوانده می‌شوند و از حیث شدت و ضعف مراتبی دارد. همسر و فرزندان و نوه‌ها و داماد همگی اهل شمرده می‌شوند.۲۴ همچنین امت هر پیامبری اهل او و ساکنان خانه یا شهر نیز اهل خانه یا شهر محسوب می‌شوند.۲۵

اهل‌بیت در لغت به معنای ساکنان خانه آمده است؛۲۶ البته حسن مصطفوی، مراد از کلمه بیت را خانواده دانسته است، نه خانه.۲۷

مصادیق

درباره اینکه اهل‌بیت چه کسانی هستند، عالمان شیعه و سنی، مصادیق گوناگونی ذکر کرده‌اند:

اصحاب کساء

به نقل فضل بن حسن طبرسی، مسلمانان اجماع دارند که مراد از اهل‌بیت در آیه تطهیر، اهل‌بیت رسول خدا(ص) هستند و طبق روایات فریقینیادداشت ۱ و نظر شیعه، آیه به پیامبر و علی(ع)، فاطمه(س) و حسن و حسین(ع) اختصاص دارد.۲۸ علامه طباطبایی ذیل آیه تطهیر گفته است کلمه اهل‌بیت در عرف قرآن، اسم خاص است و فقط بر پنج‌تن اطلاق می‌شود؛ گرچه در عرف عام، درباره همهٔ خویشاوندان نیز به کار می‌رود.۲۹

از نظر حسن مصطفوی، اهل‌بیت در آیه تطهیر شامل خود پیامبر(ص) نیز می‌شود؛ زیرا برخلاف نظر بعضی از مفسران، واژه اهل‌بیت به کلمه «رسول‌الله» اضافه نشده است.۳۰

چهارده معصوم

از نظر ربانی گلپایگانی، در کتاب‌های شیعه، هرگاه اهل‌بیت بدون قرینه به کار رود، دسته خاصی از خویشاوندان پیامبر(ص) مراد است که از ویژگی عصمت برخوردارند و مصداق آنان براساس آیات و احادیث، چهارده معصوم هستند.۳۱ در برخی روایات نیز همه امامان شیعه مصداق اهل‌بیت معرفی شده‌اند.۳۲ از جمله در روایتی، از پیامبر(ص) سؤال شد: «اهل‌بیت شما کیان‌اند؟» پیامبر پاسخ داد: «علی، دو فرزندم حسن و حسین و نُه امام دیگر از نسل حسین(ع)».۳۳

گفته شده به اعتقاد شیعیان امامیه و بسیاری از عالمان اهل‌سنت، همه امامان شیعه جزو اهل‌بیت پیامبر به شمار می‌روند.۳۴ محمد محمدی ری‌شهری معتقد است که با توجه به سیاق و مضمون آیه تطهیر و اقدامات پیامبر(ص)‌ در معرفی اهل‌بیت خود و همچنین قرائن دیگر، تردیدی نیست که مراد از اهل‌بیت در این آیه، گروه خاصی از خاندان پیامبر(ص) است که پس از پیامبر، هدایت و رهبری امت به آنها سپرده شده است.۳۵

همسران پیامبر(ص)

برخی از مفسران اهل‌سنت، مصداق اهل‌بیت در آیه تطهیر را فقط همسران پیامبر(ص) دانسته‌اند.۳۶ برخی از عالمان اهل‌سنت، پنج‌تن و همسران پیامبر(ص) را مصداق اهل‌بیت در آیه تطهیر دانسته‌اند.۳۷ از زید بن علی نقل شده است اگر مراد از اهل‌بیت در آیه تطهیر همسران پیامبر(ص) بود، به جای ضمیرهای مذکر در آیه، باید ضمیرهای مؤنث به کار می‌رفت.۳۸ همچنین گفته‌اند به دلایلی دیگری همچون روایات متعدد و تفاوت تعبیر آیات مرتبط با زنان پیامبر با تعبیر و بیان آیه تطهیر، این آیه شامل زنان پیامبر(ص) نمی‌شود.۳۹

خویشاوندان نَسَبی که صدقه بر آنها حرام است

براساس برخی روایات اهل‌سنت، همه خویشاوندان نَسَبی پیامبر(ص) که صدقه بر آنان حرام است مانند خاندان علی، خاندان عقیل، خاندان عباس و خاندان جعفر مصداق اهل‌بیت شمرده شده‌اند.۴۰

مؤمنان راستین

طبق برخی روایات، اهل‌بیت شامل مسلمانانی می‌شود که فارغ از این‌که نسبت خویشاوندی با پیامبر(ص) داشته باشند یا نه، در پیروی از پیامبر(ص) صادق و ثابت‌قدم بودند؛۴۱ چنان‌که براساس برخی روایات، پیامبر افرادی همچون سلمان فارسی۴۲ و ابوذر غفاری، ۴۳ را از اهل‌بیتش شمرده است. از امام صادق(ع) نیز نقل شده است هرکس پرهیزکار و صالح باشد، از ما اهل‌بیت است.۴۴

فضایل اهل‌بیت

در آیات و احادیث متعدد، فضایل گوناگونی برای اهل‌بیت بیان شده است.۴۵ از دیدگاه محمدی ری‌شهری، در زیارت جامعه کبیره در باب فضایل و ویژگی‌های اهل‌بیت، جامع‌ترین سخنان و عبارات ذکر شده است.۴۶ برخی از فضایل اهل‌بیت عبارت‌اند از:

آنان مایه حیات علم و نابودی جهل‌اند. بردباری‌شان شما را از دانش آنان خبر دهد و ظاهرشان از صفای باطن و سکوتشان از حكمت‌های گفتارشان خبر می‌دهد. هرگز با حق ستیز نکرده و در آن اختلاف نکنند. آنان ستون‌های دین و پناهگاه مردم‌اند. حق به‌وسیله آنان به جای خود بازگردید و باطل رانده و نابود شد. اهل‌بیت، دین را چنان‌كه سزاوار بود، دانستند و آموختند و به آن عمل کردند.

نهج‌البلاغه، ترجمه دشتی، خطبه ۲۳۹، ص۴۷۵.

عصمت

به گفته جعفر سبحانی، ۴۷ علمای شیعه۴۸ به آیه ۳۳ سوره احزاب معروف به آیه تطهیر بر طهارت و عصمت اهل‌بیت استدلال کرده‌اند. براساس این آیه، خداوند اراده کرده است اهل‌بیت را از هر نوع گناه و عمل قبیحی پاک گرداند. ازاین‌رو آیه بر عصمت اهل‌بیت و اختصاص آن به آنها دلالت دارد.۴۹

حدیث ثقلین۵۰ نیز که از احادیث متواتر شمرده شده، ۵۱ از دلایل اثبات عصمت اهل‌بیت و عترت پیامبر شمرده شده است؛ زیرا در این حدیث به عدم جدایی قرآن و اهل‌بیت پیامبر(ص) تصریح شده است. ازاین‌رو ارتکاب هرگونه گناه یا اشتباه موجب جدایی آنها از قرآن خواهد شد.۵۲ همچنین گفته شده در این حدیث، رسول خدا(ص) تصریح کرده است که هرکس به قرآن و اهل‌بیت تمسک کند، گمراه نخواهد شد. پس اگر اهل‌بیت معصوم نباشند، تمسک و پیروی بی‌قیدوشرط از آنها خود موجب گمراهی خواهد بود.۵۳ حدیث سفینه از دیگر احادیثی است که در اثبات عصمت اهل‌بیت(ع) بر آن استدلال شده است.۵۴

برتری بر دیگران

شیخ صدوق گفته است اعتقاد شیعیان این است پیامبر(ص) و اهل‌بیتش، برترین، محبوب‌ترین و گرامی‌ترین مخلوق خداوند هستند و خداوند، زمین و آسمان، بهشت و جهنم و دیگر مخلوقاتش را به‌خاطر آنها آفریده است.۵۵ از نظر علامه مجلسی، کسی که در روایات جست‌وجو و تحقیق کند، به‌یقین به افضل بودن پیامبر(ص) و ائمه(ع) اذعان و اعتراف می‌کند و تنها جاهلِ به اخبار و روایات، افضلیت آنان را انکار می‌کند.۵۶

آیه مباهله را از دیگر دلایل برتری اصحاب کساء بر دیگر صحابه و خاندان پیامبر(ص) دانسته‌اند.۵۷ به‌گفته عالمانی همچون علامه حلی و فضل بن حسن طبرسی، مفسران اجماع دارند که این آیه در خصوص اصحاب کساء نازل شده است.۵۸ از پیامبر(ص) نقل شده اگر در روی زمین افرادی گرامی‌تر از علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) وجود داشت، خداوند دستور می‌داد که به‌واسطه آنان مباهله کنم؛ ولی خداوند دستور داد به کمک آنان مباهله کنم و آنان برترین افرادند.۵۹

از نظر محمدحسین مظفر، آیه مودت نیز بر برتری اهل‌بیت (اصحاب کساء) دلالت دارد و اینکه آنان برگزیدگان خداوند هستند؛ زیرا در غیر این صورت، وجهی نداشت وجوب مودت، به آنها اختصاص پیدا کند و اجر رسالتِ پیامبر مودت به آنان باشد.۶۰

روایات متعددی نیز بر برتری اهل‌بیت(ع) دلالت دارند؛ ازجمله حدیث ثقلین که طبق آن، پیامبر(ص) اهل‌بیت را در کنار قرآن قرار داد و قرآن را ثقل اکبر و اهل‌بیت را ثقل اصغر نامید. همان گونه که قرآن کریم بر مسلمانان برتری دارد، اهل‌بیت نیز، از دیگران برترند.۶۱ حدیث امان را نیز از دلایل برتری اهل‌بیت(ع) شمرده‌اند؛ زیرا اِمان اهل زمین بودنِ کسی، دلالت بر برتری او بر سایر مردم دارد.۶۲

مرجعیت علمی اهل‌بیت

حدیث ثقلین را بیانگر مرجعیت علمی اهل‌بیت دانسته‌اند؛ زیرا دعوت پیامبر(ص) به تمسک به کتاب و اهل‌بیت، تصریح دارد که مرجعیت علمی منحصر در اهل‌بیت(ع) است و مسلمانان باید در حوادث و پیشامدهای دینی به آنان مراجعه کنند.۶۳ گفته شده پس از پیامبر(ص)، معارف و حقایق قرآن و سنت پیامبر(ص) را کسی جز اهل‌بیت به طور کامل و عمیق نمی‌داند. ازاین‌رو، آنان، پس از پیامبر(ص) مرجع علمی مسلمانان در شناخت معارف و احکام دین هستند و برای درک آن معارف باید به آنان رجوع کرد.۶۴

شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۴۹، ۴۸۲ و ۷۳۳؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷.

ولایت و رهبری

ولایت و رهبری سیاسی اهل‌بیت(ع) از دیگر فضایل آنان به شمار می‌رود. دعوت پیامبر(ص) به تمسک به کتاب و اهل‌بیت در حدیث ثقلین را تصریح در انحصار رهبری سیاسی در اهل‌بیت دانسته‌اند.۶۵ در برخی از نقل‌های حدیث ثقلین، به جای ثقلین، از قرآن و اهل‌بیت با عنوان «خلیفتَین» تعبیر شده است.۶۶ مطابق این حدیث، اهل‌بیتْ خلیفه و جانشینان پیامبرند و جانشینی آنان همه‌جانبه است و شامل امور سیاسی و رهبری نیز می‌شود.۶۷ از نظر جعفر سبحانی، پیامبر(ص) در واقعه غدیر، علی(ع) و اهل‌بیتش را برای رهبری و حکومت تعیین کرد.۶۸ برخی با توجه به ویژگی عصمت، امامت و رهبری سیاسی پس از پیامبر(ص) را مختص اهل‌بیت(ع) شمرده‌اند.۶۹ همچنین بی‌قیدوشرط بودن وجوب پیروی از اهل‌بیت را از دلایل رهبری سیاسی آنان دانسته‌اند؛ زیرا وجوب پیروی، همه بایدها و نبایدهای مربوط به زندگی مسلمانان اعم از مسایل عبادی، اقتصادی و سیاسی و فرهنگی را شامل می‌شود. ازاین‌رو در مسائل سیاسی و مربوط به جامعه و حکومت نیز پیروی از آنان واجب است.۷۰

ولایت تکوینی

به گفته محمد جمیل حمود، از نویسندگان و عالمان شیعی لبنان، به‌جز افرادی نادر، علمای امامیه اتفاق نظر دارند که ائمه(ع) دارای ولایت تکوینی هستند.۷۱ مراد از ولایت تکوینی آن است که شخصی بتواند به اذن خدا، در جهان آفرينش و تكوين تصرف كند؛ مثلاً بيمار ناعلاجى را به اذن خدا شفا دهد يا مرده‌ای را زنده كند.۷۲ روایات در باب ولایت تکوینی ائمه را متواتر شمرده۷۳ و بسیاری از آنها را به لحاظ سندی صحیح و معتبر دانسته‌اند.۷۴

ولایت تشریعی

ولایت تشریعی به دو معنا به کار رفته است:

عده‌ای از عالمان شیعه ولایت پیامبر(ص) بر تشریع در بعضی از احکام را مسلم دانسته‌اند؛۷۹ اما در اثبات ولایت امامان(ع) بر تشریع، میان عالمان شیعه اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی، امامان(ع) را براساس روایات متعدد که مستفیض یا متواتر شمرده شده‌اند، ۸۰ دارای ولایت و حق تشریع دانسته‌اند.۸۱ در مقابل، گروهی حق تشریع و قانون‌گذاری را مختص خدا دانسته و منکر ولایت بر تشریع پیامبر و امامان شده‌اند.۸۲ سید علی میلانی ثبوت ولایت بر تشریع ائمه(ع) را به جهت دلایل فراوان قطعی دانسته است.۸۳

حقوق اهل‌بیت

براساس آیات و روایات، اهل‌بیت نسبت به مسلمانان حقوقی دارند و مسلمانان براساس این حقوق، در قبال آنان وظایفی دارند که باید به آنها عمل کنند. برخی از این حقوق عبارت‌اند از:

وجوب پیروی از اهل‌بیت

براساس آیه اولی الامر (از خدا و پیامبر و صاحبان امر خود اطاعت کنید)، در کنار اطاعت از خدا و رسولش، اطاعت از اولی‌الامر بی‌قیدوشرط واجب دانسته شده است.۸۴ به گفته فضل بن حسن طبرسی، از نظر علمای امامیه، مراد از اولوالامر، ائمه(ع) هستند.۸۵

به حدیث ثقلین نیز برای اثبات وجوب پیروی از اهل‌بیت استناد شده است؛ زیرا در این حدیث، اهل‌بیت در کنار قرآن قرار داده شده‌اند: همان‌گونه که پیروی از قرآن بر مسلمانان واجب است، پیروی و اطاعت از اهل‌بیت(ع) نیز واجب است.۸۶ به گفته ابوالصلاح حلبی، فقیه و متکلم امامی در قرن چهارم و پنجم قمری، به جهت مطلق بودن کلام پیامبر(ص) در حدیث ثقلین، وجوب اطاعت از اهل‌بیت نیز مطلق و بدون قیدوشرط است. بنابراین مسلمانان در تمام رفتارها و گفتارهای اهل‌بیت باید از آنها تبعیت کنند.۸۷

حدیث سفینه نیز بر وجوب پیروی و اطاعت از اهل‌بیت(ع) دلالت می‌کند؛ زیرا طبق این حدیث، نجات در پیروی از آنان و هلاکت و گمراهی در سرپیچی از آنهاست.۸۸ در این حدیث، پیامبر(ص) اهل‌بیت خود را به کشتی نوح تشبیه کرده است. درباره این وجه‌تشبیه گفته‌اند هرکس در دین به اهل‌بیت رجوع کند، هدایت و رستگار می‌شود و کسی که از آنان پیروی نکند، گمراه خواهد شد.۸۹ به گفته میر حامد حسین، براساس این حدیث، وجوب اطاعت از اهل‌بیت(ع) مطلق و بدون قیدوشرط است.۹۰

مودّت و محبّت اهل بیت

به باور شیعیان امامی، براساس آیه مودت محبت و مودت اهل‌بیت(ع) بر هر مسلمانی واجب است.۹۱ وجوب محبت اهل‌بیت را مورداتفاق مسلمانان (به جز ناصبی‌ها) و از ضروریات دین اسلام شمرده‌اند.۹۲

آیه مودت که می‌گوید: «به‌ازاى آن رسالت‌، پاداشى از شما خواستار نيستم، مگر دوستى درباره خويشاوندان»، ۹۳ از دلایل وجوب محبت اهل‌بیت شمرده شده است.۹۴ به گفته ناصر مکارم شیرازی، از مفسران و مراجع تقلید شیعه، تمام مفسران شیعه آیه را به اهل‌بیت تفسیر کرده و محبت آنان را وسیله‌ای برای پذیرش امامت و رهبری ائمه(ع) دانسته‌اند.۹۵

به گفته علمائی چون محمدرضا مظفر، از طریق احادیث متواتر از پیامبر(ص) نقل شده که محبت اهل‌بیت نشانه ایمان و بغض آنها علامت نفاق و دوستدار آنها دوستدار خدا و پیامبر(ص) و دشمن آنها دشمن خدا و رسولش است.۹۶ برپایه برخی روایات، محبت اهل‌بیت اساس و پایه دین اسلام است.۹۷

از نظر محمدرضا مظفر، بی‌تردید وجوب محبت و مودت اهل بیت(ع) به جهت قرب آنها به خداوند و جایگاه و منزلت ایشان نزد خداوند است و به خاطر اینکه ایشان از شرک و معاصی و از هرآنچه موجب دوری از خداوند شود، پاک و منزه هستند.۹۸

محمد محمدی ری‌شهری، عزاداری برای اهل‌بیت را از راه‌های اظهار محبت به آنان و از مهم‌ترین مصداق‌های تعظیم شعائر دانسته است.۹۹ همچنین زیارت قبور ائمه‌(ع)، ۱۰۰ شادی در مراسم سرور آنها، ۱۰۱ ذکر فضایل اهل‌بیت۱۰۲ و نام‌گذاری فرزندان به نام اهل‌بیت از راه‌های اظهار محبت به آنان دانسته شده است.۱۰۳

گرامیداشت اهل‌بیت و صلوات بر آنها، ذکر فضایل و مصائبشان، خمس و صله دادن را از دیگر حقوق اهل‌بیت شمرده‌اند.۱۰۴

اهل‌بیت در نگاه اهل‌سنت

اهل‌سنت در اینکه اصحاب کساء جزو اهل‌بیت هستند، با شیعه اشتراک نظر دارد. احادیث فراوانی در منابع متعدد اهل‌سنت نقل شده که پیامبر(ص) بارها علی و فاطمه و حَسَنَین(ع) را اهل‌بیت خود معرفی کرده است.۱۰۵

همچنین در منابع اهل‌سنت آمده است که رسول خدا(ص) درباره علی و فاطمه و حسنین(ع) چنین گفت: «هرکس اینها را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هرکس با آنها دشمنی کند، با من دشمنی کرده است.»۱۰۶ در روایت دیگری از پیامبر(ص) نقل شده که دوستدار اهل‌بیت، روز قیامت همراه من و در درجه من خواهد بود.۱۰۷ فخر رازی، از مفسران اهل‌سنت، با این استدلال که پیامبر(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را دوست می‌داشت و پیروی کردن از پیامبر بر همه امت اسلامی واجب است، محبت اهل‌بیت را واجب دانسته است.۱۰۸ ابن‌حجر هیتمی، از عالمان شافعی‌مذهب قرن دهم قمری نیز گفته است از احادیث، وجوب محبّت اهل‌بیت و حرمت شدید بغض نسبت به آنان دانسته می‌شود. به گفته او، عالمانی چون بیهقی و بغوی محبت اهل‌بیت را از فرايض دین شمرده‌اند.۱۰۹ شافعی، از فقهای چهارگانه اهل‌سنت، نیز در ابیاتی بر وجوب محبت اهل‌بیت تصریح کرده است:۱۱۰

ترجمه: ای خاندان رسول خدا، محبت شما، امری واجب از طرف خداوند است که در قرآن نازل کرده است.

وی در بیت دیگری گفته است:۱۱۱

ترجمه: اگر حب آل‌محمد، رَفْض است، پس جن و انس شهادت دهند که من هم رافضی هستم.

زمخشری، از مفسران اهل‌سنت و صاحب الکشاف، آیه مباهله را قوی‌ترین دلیل بر فضیلت و برتری اصحاب کساء دانسته است.۱۱۲ از نظر جعفر سبحانی، بسیاری از عالمان اهل‌سنت به برتری علمی و دین‌شناس‌تر بودن اهل‌بیت اعتراف کرده‌اند.۱۱۳ برای نمونه از ابوحنیفه، پایه‌گذار مذهب حنفی و از فقهای چهارگانه اهل‌سنت، نقل شده است که احدی فقیه‌تر از جعفر بن محمد(ع) ندیدم.۱۱۴ این جمله از محمد بن مسلم بن شهاب زُهْری، از تابعین و فقیه و محدث اهل‌سنت قرن اول و دوم قمری، درباره امام سجاد(ع) نیز نقل شده است.۱۱۵ شافعی، پایه‌گذار مذهب شافعی، نیز امام سجاد را فقیه‌ترینِ مردم مدینه دانسته است.۱۱۶

ابن‌حجر هیتمی گفته است: پیامبر(ص) بدان جهت قرآن و اهل‌بیتش را ثِقل نامیده است که ثِقل به چیزی که گرانبها و دارای اهمیت است گفته می‌شود و قرآن و عترت نیز این گونه‌اند؛ زیرا هردو معدن علوم دینی و اسرار و حکمت‌های عالی و احکام شرعی‌اند؛ بدین جهت بر تمسک به آن‌دو و فراگیری معرفت از آن‌دو تشویق کرده است.۱۱۷ به اعتقاد ابن‌حجر، احادیثی که بر پیروی از اهل‌بیت دلالت دارند، بر پیروی از آنان تا روز قیامت تأکید دارند؛ چنانکه تمسک به قرآن نیز چنین است.۱۱۸

از دیدگاه علی ربانی گلپایگانی، به اعتقاد برخی از عالمان اهل‌سنّت، تردیدی در عصمت اخلاقی و عملی اهل‌بیت نیست؛ آنچه مورد اختلاف است، عصمت علمی آنان است.۱۱۹

کتاب‌شناسی

کتاب‌هایی متعددی درباره اهل‌بیت یا با عنوان اهل‌بیت منتشر شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:

حقیقت نوری اهل‌بیت علیهم‌السلام اثر اصغر طاهرزاده، فضایل و مناقب اهل‌بیت علیهم‌السلام نوشته عبداللطیف بن علی بیرجندی واعظ، فضائل اهل‌بیت علیهم‌السلام در صحاح سته از علی زهراب، فضایل اهل‌بیت علیهم‌السلام از منابع اهل‌سنت اثر محمدرضا امین‌زاده، اهل‌بیت کلید مشکل‌ها نوشته سید محمد تیجانی و اهل‌بیت در قرآن و حدیث اثر محمدجواد سعدی از دیگر کتاب‌ها درباره اهل‌بیت‌اند.